Umowa na zastępstwo – co przysługuje pracownikowi?

W serwisach ogłoszeniowych można niekiedy natknąć się na ogłoszenia o prace na zastępstwo. Co to tak naprawdę znaczy? Jakie prawa i obowiązki przysługują takiej osobie i jakie znaczenie może mieć praca na zastępstwo dla naszego życia?

Umowa na zastępstwo zawierana jest wtedy, kiedy pracownik firmy z uzasadnionych powodów nie może być w firmie obecny (zaś jego brak przełoży się na spadek wydajności pracy). W praktyce, umowy na zastępstwo zawierane są wtedy, kiedy pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, wychowawczym,  jest chory lub podlega rehabilitacji.

Forma umowy o pracę na zastępstwo

Przy pracy na zastępstwo, podpisywana jest szczególną umową o pracę (art. 25 § 1 KP). Wyszczególnia się w niej dane zastępowanego pracownika lub nazwę stanowiska nieobecnego pracownika. Zakres zadań opisany w umowie o pracę powinien być zbliżony do zakresu zadań u pracownika zastępowanego, ale można wprowadzić tu pewne modyfikacje i różnice. Wynagrodzenie za zastępstwo ustalane jest tak samo jak w przypadku nowo zatrudnionej osoby – na drodze negocjacji miedzy pracodawca a „zastępczym” pracownikiem. Nie ma obowiązku proponowania pracownikowi pensji identycznej z pensją pracownika który jest zastępowany – można na zastępstwie zapłacić więcej lub mniej niż wynosi pensja zastępowanego (byle nie naruszało to regulaminu wygradzania w firmie). Pracownik na zastępstwie nie uzyskuje automatycznie praw do majątku firmy jakim rozporządzał zastępowany pracownik – czyli jeśli pracownik miał komórkę lub służbowe auto, pracownik, który go zastępuje, może otrzymać te same dodatki, ale też wcale nie musi.  Pracodawca może tez zatrudnić w oparciu o umowę na zastępstwo pracownika w niepełnym wymiarze godzin, nawet jeśli pracownik zastępowany pracował na cały etat.

Rozwiązanie umowy o pracę

Pomimo iż umowa na zastępstwo podpisywana jest na czas określony, nie ma obowiązku rzeczywistego wywiązania się z umowy. Pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi na zastępstwo umowę w każdej chwili, z zachowaniem 3 dniowego okresu wypowiedzenia. W przypadku zwolnień grupowych osoba zatrudniona w parciu o umowę o pracę na zastępstwo również może być zwolniona z zachowanie 3 dniowego okresu wypowiedzenia. Nie mają tu więc zastosowania przepisy o zwolnieniach grupowych. Pracodawca nie musi się tłumaczyć z tego, że dokonał decyzji o wypowiedzeniu umowy przed terminem jej wygaśnięcia.

Czas zawarcia umowy o zastępstwo

Ze względu na to, iż umowa o pracę na zastępstwo jest zasadna tylko wtedy, kiedy dotychczasowy pracownik pracodawcy nie może pracować, nie można podpisać umowy o prace na zastępstwo dopóki pracownik który ma zostać zastąpiony nadal pracuje. Jeśli zatem chcemy by osoba która nie będzie obecna w firmie wdrożyła nowego pracownika, który będzie go zastępował, a pracownikiem nowym można na czas wdrażania podpisać umowę o prace na okres próbny, a następnie, kiedy pracownik który ma zostać zastąpiony nie będzie już w pracy (gdyż np. rozpocznie urlop macierzyński lub bezpłatny urlop) może dojść do podpisania umowy o pracę na zastępstwo. Jeśli umowa o pracę na zastępstwo zostanie zawarta na określony czas (np. roku), a po upływie tego terminu pracownik zastępowany nie zjawi się w pracy, pracodawca może przedłużyć okres trwania umowy na kolejny, dowolny czas (o ile oczywiście pracownik który pracuje jako zastępca, wyrazi taka wolę).  Takie przedłużenie może następować kilkukrotnie i na mocy art. 25  § 3 KP, pracownik, który pracuje na umowie na zastępstwo nie przechodzi na umowę o prace na czas nieokreślony, nawet wtedy, kiedy po raz trzeci zawiera się  z nim umowę na określony czas zastępstwa. (Jakie to trudności rodzi dla pracownika świetnie opisuje Dariusz Chętkowski w blogu BelferBlog).

Zastępstwo a ubezpieczenie społeczne

Pracownik zatrudniony w oparciu o zastępstwo podlega ubezpieczeniu społecznemu i tym zakresie ma prawo do bezpłatnej opieki medycznej oraz zwolnienia w przypadku choroby. Jeśli jednakże w czasie trwania choroby tego pracownika umowa o pracę na zastępstwo wygaśnie a zastępowany pracownik wróci do pracy, umowa o pracę na zastępstwo nie jest przedłużana.

Umowa o zastępstwo a ciąża

Pracownica zatrudniona na umowę o pracę na zastępstwo nie podlega ochronie w przypadku zajścia w ciążę – jeśli okres pracy na jaki pracownica była zatrudniona upłynie, pracodawca nie musi przedłużać jej umowy o pracę do dnia porodu (podobnie jeśli powróci do pracy zastępowany pracownik). W trakcie trwania umowy przysługją ciężarnej takie same prawa do zwolnienia się z pracy na zlecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, które nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia

Okres ochronny przed emeryturą

Art. 39 K.P. mówi o tym, że pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego (jeżeli okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury wraz z osiągnięciem tego wieku) nie można wypowiedzieć umowy o pracę. Jeśli jednak umowa wygasa (a w przypadku umowy na zastępstwo dzieje się tak wraz z data zakończenia umowy lub powrotem do pracy pracownika który jest zastępowany), to pracownik nie jest chroniony prawem i stosunek pracy przestaje istnieć. Nie ma wprawdzie jasnego określenia tego, czy osobie będącej w ochronnym wieku przedemerytalnym można wypowiedzieć  umowę na zastępstwo, że względu jednak na to, że jest to szczególna forma umowy na czas określony, stosuje się tu w praktyce takie same przepisy jak w przypadku umów na czas określony – czyli pracownikowi, który jest w wieku przedemerytalnym nie można wypowiedzieć umowy zawartej na zastępstwo. (Co nie zmienia faktu, że jeśli umowa wygaśnie, pracodawca nie ma obowiązku przedłużać tej umowy do czasu osiągnięcia przez pracownika wieku emerytalnego).

Zastępstwo mało wiarygodne dla banku

Podejmując się pracy na zastępstwo warto rozważyć jeszcze jedną kwestie – brak wiarygodności dla banku. Umowa o pracę, którą można rozwiązać z trzydniowym wypowiedzeniem nie jest dla banku zabezpieczeniem i prawie nie różni się od umowy cywilno – prawnej zawieranej z pracownikiem. Jeśli zatem zamierzasz nabyć mieszkanie czy samochód na kredyt, Twoja umowa o pracę na zastępstwo może być dla banku mało istotna, a uzyskanie kredytu trudne.

Umowa o pracę na zastępstwo jest więc dość szczególnym rodzajem umowy terminowej, która dla pracownika  (a zwłaszcza kobiety) jest jedną z mniej korzystnych rodzajów umów o pracę. Z drugiej strony, daje ubezpieczenie, staż pracy oraz prawo do urlopu, zatem jest dla pracownika lepszym rozwiązaniem niż np. cywilno – prawna umowa o dzieło lub umowa – zlecenie.